نقش هواساز در تصفیه هوا و فیلتر هوای خانه

وقتی صحبت از بهبود کیفیت هوای داخل خانه می‌شود، بسیاری از افراد به دنبال دستگاه‌ های پیچیده و بزرگی مانند هواساز می‌گردند و به اشتباه تصور می‌کنند که این سیستم به تنهایی مسئول تصفیه تمام آلودگی‌ های منزل است. در واقع، هواساز قلب سیستم تهویه مطبوع مرکزی شماست، یک واحد بزرگ که معمولاً در زیرزمین، اتاق تأسیسات یا زیر شیروانی قرار دارد و نقش هواساز در تصفیه هوا به خصوص است که وظایف متعددی را بر عهده دارد.

جابجایی و گردش هوا: نیروی محرکه لازم برای به جریان در آوردن و توزیع هوا در سراسر کانال‌ های ساختمان.

تنظیم دما (سرمایش و گرمایش): عبور دادن هوا از روی کویل‌های حاوی مبرد یا آب گرم/سرد.

کنترل رطوبت: رطوبت ساز یا زدودن آن از هوا.

با این حال، نقش هواساز در تصفیه عمیق هوا، اغلب مورد سوء تفاهم قرار می‌گیرد. اگرچه هواساز یک مسیر عبور برای فیلتر ها فراهم می‌کند، اما فیلتراسیون استاندارد آن صرفاً برای محافظت از قطعات داخلی سیستم طراحی شده است، نه ریه‌ های شما! برای دستیابی به “هوای واقعاً پاک و تصفیه‌ شده” که قادر به حذف ذرات بسیار ریز حساسیت‌ زا، ویروس‌ ها و آلاینده‌ های شیمیایی باشد، نیاز است که محدودیت‌ های سیستم فیلتراسیون هواساز را به درستی بشناسیم و سیستم خود را با دستگاه‌ تصفیه هوا تکمیل کنیم.

انواع آلاینده‌ های داخلی و لزوم فیلتر تصفیه هوا

شناخت آنچه که در هوای خانه تنفس می‌کنیم، اولین قدم برای درک اهمیت تصفیه است. آلاینده‌ های داخلی در دو دسته اصلی قرار می‌گیرند که هر کدام نیازمند فناوری تصفیه متفاوتی هستند:

آلاینده‌ های ذره‌ای (Particulate Matter – PM)

این ذرات جامد و مایع در ابعاد مختلف در هوا معلق هستند و عمدتاً توسط فیلتر های فیزیکی حذف می‌شوند.

ذرات درشت (بزرگتر از ۱۰ میکرون): شامل گرده گیاهان، موی حیوانات خانگی، پرز فرش و گرد و غبار بزرگ. این‌ ها توسط فیلتر های پایه هواساز تا حدی حذف می‌شوند.

ذرات ریز (PM2.5): شامل ذرات ناشی از دود سیگار، پخت و پز، آلودگی ترافیک و دود آتش. این ذرات به عمق ریه‌ ها نفوذ کرده و می‌توانند وارد جریان خون شوند و برای حذف آن‌ها به فیلتر های با راندمان بالا نیاز است.

آلاینده‌ های گازی و شیمیایی (VOCs)

این آلاینده‌ ها شامل گاز ها و بو ها هستند که توسط فیلتر های ذره‌ای معمولی هواساز حذف نمی‌شوند.

VOCs (ترکیبات آلی فرار): از محصولاتی مانند مواد شوینده، رنگ‌ ها، مبلمان جدید و چسب‌ ها متصاعد می‌شوند و می‌توانند باعث سردرد و تحریک چشم شوند. برای حذف این موارد، به فیلتر کربن فعال نیاز است.

بوهای نامطبوع: بو های ناشی از حیوانات خانگی، غذا یا کپک.

فیلتراسیون در قلب هواساز

کیفیت فیلتراسیون در سیستم‌ های تهویه بر اساس سیستم امتیاز دهی MERV سنجیده می‌شود. هرچه رتبه MERV بالاتر باشد، فیلتر هوا قادر به جذب ذرات ریزتری است. فیلتراسیون در یک سیستم هواساز استاندارد معمولاً در سه سطح عمل می‌کند.

سطح اول: فیلتر های درشت Pre Filters

این فیلترها، که اغلب از فایبر گلاس ساخته شده‌اند، اولین و ضعیف‌ ترین خط دفاعی در هواساز هستند.

هدف اصلی: حفاظت از کویل‌ ها و قطعات مکانیکی هواساز در برابر گرد و غبار درشت و کثیفی، تا راندمان حرارتی سیستم کاهش نیابد.

محدودیت تصفیه : این فیلتر ها توانایی حذف ذرات ریز مضر (مانند PM2.5) و آلاینده‌ های آلرژی‌زا را ندارند. اگر سیستم هواساز شما فقط از این فیلتر ها استفاده می‌کند، عملاً هیچ نقشی در بهبود کیفیت هوای تنفسی شما و تصفیه هوا ندارد.

سطح دوم: فیلتر های استاندارد و نقش هواساز در حفظ کیفیت هوا

فیلتر های چین‌دار در این محدوده رایج‌ ترین انتخاب برای سیستم‌ های هواساز خانگی هستند، چرا که توازن مناسبی بین راندمان فیلتراسیون و فشار جریان هوا ایجاد می‌کنند.

یک فیلتر با MERV 8 یا بالاتر، به طور مؤثر گرده‌ ها، هاگ قارچ‌ ها، گرد و غبار قابل مشاهده و پرز های حیوانات خانگی را حذف می‌کند.

MERV 13 – نقطه عطف: فیلتر های MERV 13 راندمانی نزدیک به فیلتر هپا دارند و قادرند بخشی از ذرات ریزتر از ۱ میکرون (از جمله برخی ذرات ویروسی) را نیز حذف کنند. با این حال، نصب این فیلتر ها در یک هواساز قدیمی یا ضعیف می‌تواند به دلیل ایجاد مقاومت بالا در برابر جریان هوا (افت فشار)، منجر به کارکرد سخت موتور و آسیب به سیستم شود.

سطح سوم: فیلتر هپا تصفیه در کلاس بیمارستانی

فیلتر هپا توانایی حذف حداقل ۹۹.۹۷ درصد از ذرات معلق در هوا با اندازه ۰.۳ میکرون را دارند که کوچک‌ ترین آلاینده‌ها را نیز شامل می‌شود.

محدودیت‌ های فنی در هواساز: همانطور که اشاره شد، به دلیل تراکم بسیار بالای الیاف فیلتر HEPA، نصب مستقیم آن در یک هواساز معمولی خانگی اغلب ناممکن است. هواساز شما به یک فن بسیار قوی و طراحی کانال‌کشی خاص نیاز دارد تا بتواند هوای کافی را از این فیلتر چگال عبور دهد.

به همین دلیل، تنها راه مطمئن و کارآمد برای دستیابی به تصفیه در سطح HEPA در محیط خانه، استفاده از دستگاه‌ های تصفیه هوای خانگی مجزا و پرتابل است که دارای فن‌ ها و موتورهای قدرتمند، اختصاصی و بهینه‌سازی شده برای کار با فیلتر HEPA هستند.

مقایسه‌ سطوح فیلتر تهویه هوا و محدودیت‌ ها در هواساز

رتبه کارایی	ذرات قابل حذف (مثال)	ریسک آسیب به هواساز معمولی	کارایی برای سلامت تنفسی
۱-۴	گرد و غبار درشت، مو	ریسک بسیار پایین	فیلتراسیون بسیار ضعیف (صرفاً محافظت از دستگاه)
۵-۸	گرده، هاگ کپک، غبار خانگی	ریسک پایین	تصفیه عمومی و متوسط
۹-۱۲	باکتری‌ها (تا حدی)، ذرات دود، آلرژن‌های ریز	ریسک متوسط	تصفیه مناسب برای آلرژی‌های خفیف
۱۳-۱۶	ذرات ویروسی کوچک، ذرات دود تنباکو	ریسک بالا (نیاز به فن قوی‌تر)	تصفیه بسیار خوب (در صورت سازگاری هواساز)
۱۷-۲۰ (بسیار بالا)	۹۹.۹۷٪ ذرات بسیار ریز	ریسک بسیار بالا و عموماً ناسازگار	بالاترین سطح تصفیه (فقط با دستگاه مجزا توصیه می‌شود)

اثرات فیلتراسیون ضعیف هواساز بر سلامتی

بسیاری از ما نیمی از زمان خود را در خانه می‌گذرانیم و در فضای داخلی، سطح آلودگی هوا می‌تواند تا ۵ برابر بیشتر از محیط بیرون باشد. فیلتراسیون ضعیف یا ناکارآمد هواساز، این آلاینده‌ها را در محیط خانه به گردش در می‌آورد و منجر به مشکلات سلامتی زیر می‌شود.

• تشدید آسم و آلرژی: ذرات PM2.5، گرده و هاگ‌ های کپک از موانع فیلتراسیون ضعیف هواساز عبور می‌کنند و باعث حملات آسمی، عطسه مداوم و آبریزش چشم می‌شوند.
• مشکلات تنفسی مزمن: قرارگیری طولانی‌ مدت در معرض آلاینده‌ های ریز، به ویژه VOCs، می‌تواند منجر به التهاب مزمن ریه و آسیب به بافت‌ های تنفسی شود.
• کاهش کیفیت خواب: هوای آلوده و دارای آلرژن، می‌تواند باعث گرفتگی بینی در طول شب شود و کیفیت خواب را به شدت کاهش دهد.

استفاده از فیلتر کربن فعال در هواساز

توجه داشته باشید که فیلترهای MERV (حتی HEPA) فقط ذرات فیزیکی را حذف می‌کنند. برای حل مشکل آلاینده‌ های گازی و VOCs، سیستم هواساز شما باید شامل فیلتر کربن فعال نیز باشد. این فیلترها، مولکول‌ های گازی را جذب می‌کنند.

از آنجا که نصب فیلتر کربن فعال در هواساز مرکزی ممکن است گران و پیچیده باشد، دستگاه‌ تصفیه هوای خانگی ، اغلب بهترین راهکار مقرون به صرفه برای کنترل بو و آلاینده‌ های شیمیایی در فضای زندگی هستند.

چگونه کارایی فیلتراسیون هواساز را به حداکثر برسانیم؟

حتی بهترین هواساز نیز بدون نگهداری صحیح، در فیلتراسیون شکست خواهد خورد. این نکات برای حفظ سلامتی و عملکرد دستگاه شما ضروری است.

1. توجه به سرعت فن: راندمان واقعی فیلتر هواساز، به سرعت گردش هوا (CFM) بستگی دارد. اگر فن با سرعت بسیار بالا کار کند، راندمان جذب فیلتر کاهش می‌یابد. در صورت ارتقاء به MERV 11، سرعت فن را بررسی کنید تا مطمئن شوید که سیستم بیش از حد تحت فشار نیست.
2. جلو گیری از دور زدن فیلتر: فیلتر باید کاملاً در قاب خود محکم باشد. اگر در اطراف فیلتر شکاف یا درزی وجود داشته باشد، هوا به جای عبور از فیلتر، از طریق این شکاف‌ ها دور زده می‌شود و تمام تلاش شما برای تصفیه هوا بی‌اثر می‌ماند.
3. مدیریت رطوبت: هواساز ها به کنترل رطوبت کمک می‌کنند. نگهداری رطوبت بین ۴۰ تا ۶۰ درصد از رشد کپک و قارچ در کانال‌ ها جلوگیری می‌کند، که خود یک نوع تصفیه پیشگیرانه محسوب می‌شود.
4. استفاده هوشمندانه از فن: در طول فصل آلرژی، فن هواساز را به جای حالت “Auto” بر روی حالت “On” یا “Continuous” قرار دهید تا هوا به طور پیوسته از فیلتر عبور کند و ذرات دائماً حذف شوند.

همانطور که مشخص شد، هواساز یک جزء کلیدی در حفظ آسایش و توزیع کلی هوا است. با این حال، هدف اولیه آن، فراهم کردن تصفیه در سطح بیمارستانی نیست. عملکرد فیلتراسیون آن اغلب برای حذف ذرات درشت و محافظت از سیستم کافی است، اما در برابر ریزترین آلاینده‌ها و گازها کم می‌آورد.

اگر به دنبال حداکثر سلامت تنفسی برای خود و خانواده‌تان هستید و می‌خواهید ذرات ریز PM2.5 و ویروس‌ها را حذف کنید، نباید صرفاً به سیستم هواساز مرکزی متکی باشید. بهترین استراتژی، ترکیب قدرت فیلتراسیون است.

استفاده از یک فیلتر MERV 8 یا ۱۱ مناسب در هواساز برای تصفیه عمومی و محافظت از سیستم.

تقویت سیستم با دستگاه‌ تصفیه هوا آلماپرایم که دارای فیلتر HEPA و کربن فعال هستند در اتاق خواب و اتاق نشیمن، جایی که بیشترین زمان خود را سپری می‌کنید.

سوالات متداول 

آیا فیلتر های MERV بالا (مانند MERV 13) می‌توانند به هواساز من آسیب بزنند؟

بله، در بسیاری از هواساز های قدیمی یا استاندارد، نصب فیلتر با رتبه MERV بالاتر از ۱۱ می‌تواند فشار زیادی به موتور فن وارد کرده، جریان هوا را کاهش داده و در نهایت به سیستم آسیب بزند. همیشه دفترچه راهنمای هواساز را بررسی کنید.

فیلتر های با کربن فعال در هواساز چه نقشی دارند؟

فیلتر های حاوی کربن فعال (Activated Carbon) علاوه بر حذف ذرات، مولکول‌ های بو، دود سیگار و ترکیبات آلی فرار (VOCs) را جذب می‌کنند که فیلتر های معمولی (ذره‌ای) قادر به حذف آن‌ها نیستند.

آیا هواساز می‌تواند بوی غذا یا حیوانات خانگی را حذف کند؟

خیر، فیلتر های ذره‌ای معمولی هواساز (مانند MERV 8) نمی‌توانند مولکول‌های بو را حذف کنند. برای رفع بوی ماندگار، نیاز به استفاده از فیلتر های ترکیبی (ذره‌ای و کربن فعال) یا استفاده از دستگاه تصفیه هوای مجزا و قدرتمند دارید.

عمر مفید یک فیلتر MERV 11 در هواساز چقدر است؟

فیلتر های MERV 11 در شرایط استفاده عادی، معمولاً هر ۳ تا ۴ ماه نیاز به تعویض دارند. در صورتی که در منطقه پر گرد و غبار زندگی می‌کنید یا حیوان خانگی دارید، این مدت زمان کوتاه‌تر می‌شود.

تفاوت اصلی بین تصفیه هوا توسط هواساز و دستگاه تصفیه هوا مجزا چیست؟

هواساز هوا را از تمام فضای خانه گردش داده و تصفیه عمومی می‌کند (Coarse Filtration). اما دستگاه تصفیه هوای مجزا، تصفیه عمیق و متمرکز (Fine Filtration) با فیلتر HEPA را در یک اتاق خاص ارائه می‌دهد و برای حذف ریز ترین آلاینده‌ ها و بهبود وضعیت بیماران تنفسی ضروری است.