کربن سیاه
دوده یا کربن بلک ترکیبی از کربن و مواد آلی دیگر است که از سوختن ناقص هیدروکربن های سنگین به دست می آید. کربن سیاه یکی از اجزای اصلی ذرات معلق در هوا است که فرآیندهای طبیعی و برخی از فعالیت‌های انسانی عامل انتشار آن هستند. هر چه فرآیند احتراق کامل‌تر باشد، میزان انتشار کربن سیاه کمتر است و فعالیت‌هایی که منجر به احتراق ناقص سوختهای فسیلی، سوختهای زیستی و زیست توده‌ها می‌شود مثل نحوه کار کردن موتورهای دیزلی، اجاق‌های آشپزی، سوزاندن چوب و آتش‌سوزی جنگل‌ها، موجب انتشار بیشتر این آلاینده می‌شوند.
جدیدترین تحقیق منتشرشده در خصوص آلودگی هوا نشان می‌دهد که کربن سیاه یا دوده تاثیر بسزایی در کاهش کلسترول مفید خون و ابتلای افراد به بیماری‌های قلبی و عروقی دارد. در این مطالعه که اردیبهشت ماه 1396، درمجله‌ای متعلق به انجمن قلب آمریکا به چاپ رسیده است، نتایج تحقیق در گروه آماری بزرگی از افراد با نژادهای مختلف در شش شهر بزرگ آمریکا نشان می‌دهد افرادی که در معرض آلودگی هوای ناشی از ترافیک شامل ذرات ریز و کربن سیاه یا دوده هستند، دچار کاهش معنادار سطح کلسترول مفید خون شده و ریسک ابتلای آن‌ها به بیماری‌های قلبی شامل گرفتگی عروق به شدت افزایش می‌یابد.
سالانه شمار زیادی از شهروندان در تهران به علت آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
سهم کربن سیاه یا دوده در این میان تا آن حد است که می تواند عاملی برای مرگ مستقیم یا بیماری‌های سرطان‌زا و خطرناکی شود که جز مرگ نتیجه دیگری ندارند. کربن سیاه (Black Carbon) یکی از اجزاء مهم ذرات ریز معلق در هوا با قطر کمتر از 2.5 میکرون (PM2.5) است و از انواع فرآیندهای احتراق و بیشتر از احتراق ناقص سوختهای فسیلی (خصوصا سوخت دیزل) منتشر می شود. ذرات کربن سیاه می توانند خطرات بیشتری بر سلامت انسان نسبت به سایر اجزای PM2.5 داشته باشند.
اثر کربن سیاه بر سلامتی زنان و مردان
بر اساس مطالعه ای، افرادی که در بیش از یک دوره یک ساله بیشتر از دیگران در معرض کربن سیاه قرار گرفته بودند، به طور قابل توجهی سطح کلسترول HDL کمتری داشتند. محققان با بیان این که قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا باعث کاهش کلسترول خوب در مردان و زنان می‌شود، متذکر شدند که در عین حال این تاثیر روی زنان بیشتر است. به اعتقاد پژوهشگران، پایین بودن میزان کلسترول خوب به علاوه قرارگرفتن در معرض آلودگی شدید هوا می‌تواند باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی و عروقی شود.
آنگونه که نتایج حاصل از مطالعه ی شرکت کنترل کیفیت هوا نشان می‌دهد، آلودگی هوای تهران به صورت قابل توجهی ناشی از منابع متحرک است. گرچه از نظر وزنی این آلاینده کمتر از سایر آلاینده‌ها است ولی اثرات مخرب بیشتری بر سلامتی انسان و محیط‌زیست دارد.
