ذرات معلق یا همان PM
آلاینده های هوا از نظر منشأ و اثرات بهداشتی بسیار متعدد بوده و بررسی تمامی آنها عملاً غیرممکن است؛ بنابراین عموما گروهی از آلاینده های هوا به نام آلاینده های معیار شامل منوکسید کربن، اوزون، ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن و دی اکسید گوگرد، با توجه به اثرات بهداشتی و گستردگی منابع انتشار آنها در اندازه گیری های مداوم مورد مطالعه قرار می گیرند.
تركیبات آلوده كننده هوا به دو قسمت گازها و ذرات جامد تقسیم می شوند :
-ذرات جامد: ذرات كوچك و جامد براساس اندازه تقسیم می شوند PM10 (ذرات با قطر كمتر از 10 میكرومتر) و PM2.5 ( ذراتی كه دارای قطر كمتر از 5/2 میكرومتر می باشند). ذرات با قطر كمتر از 5/2 میكرومتر برای سلامتی زیانبارترند.
ذراتی که اینقدر ریز هستند و قطر کمتر از ده میکرون دارند میتوانند وارد ریههای ما بشوند و امکان دارد بعضی از آنها به جریان خون هم وارد شوند.
– گازها :شامل مونواكسید كربن، دی اكسید نیتروژن، دی اكسید گوگرد، هیدروكربن ها، اوزون و … می باشند.
منبع انتشار:
ذرات معلق در اثر انتشار مستقیم و یا واکنشهای شیمیایی ایجاد می شوند. عمده ترین منابع انتشار این آلاینده شامل احتراق سوخت ( مانند سوزاندن زغال سنگ و چوب )، خودروها و ماشین آلات دیزلی فاقد فیلتر دوده، فرایندهای صنعتی، کشاورزی و انتشار از خودروها (اگزوز، لنت، لاستیک و …) می باشند.
ذرات معلق (که به آنها آلایندههای ذرهای هم گفته میشود) از شماری از اجزا از جمله اسیدها (مانند نیتراتها و سولفاتها)، مواد شیمیایی آلی، فلزات یا ذرات غبار و خاک تشکیل میشوند.
PM مخفف عبارت Particulate Matter می باشد که در فارسی به آن ذرات معلق میگویند.
ذرات معلق آلاینده را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
1- PM10 (ذرات درشت قابل استنشاق) مانند ذرات معلقی که در مجاورت جادهها یا صنایع مولد غبار یافت میشوند و قطرشان بزرگتر از 2.5 میکرون و کوچکتر از 10 میکرون است.
2- PM2.5 (ذرات ریز) مانند ذرات معلقی که در دود و مهدود یافت میشوند و قطرشان 2.5 میکرون یا کمتر است. هر هزار میکرون میشود یک میلیمتر، مثلا ضخامت هر موی سر ما در حدود ۷۰ میکرون است. یعنی ضخامت یک موی سر تقریبا سی برابر اندازهی این ذرات معلق است.
این ذرات یا به طور مستقیم از منابعی مانند آتشسوزیهای جنگلی وارد هوا میشوند یا در نتیجه واکنش گازهای خروجی از نیروگاهها، صنایع و خودروها در هوا شکل میگیرند.
اندازه این ذرات با توانایی آنها در آسیبرسانی به سلامت انسان ارتباط مستقیم دارد. ذرات معلقی که قطرشان 10 میکرون یا کمتر است، خطر بیشتری برای سلامت دارند، زیرا عموما میتوانند از بینی و گلو بگذرند و به عمق ریهها و حتی گاهی جریان خون وارد شوند. استنشاق این ذرات میتواند بر قلب و ریهها اثر بگذارد و پیامدهای بهداشتی وخیمی ایجاد کند.
اثرات بهداشتی:
- مرگ زودرس در افراد مبتلا به بیماری قلبی و ریوی
- حملات قلبی
- اختلال ریتم ضربان قلب
- تشدید بیماری آسم
- کاهش کارکرد ریوی
- افزایش علائم تنفسی مانند تحریک مجاری هوایی، سرفه و اشکال در نفس کشیدن.
- کاهش میدان دید. ذرات معلق ریز (PM 2.5) علت اصلی "کاهش میدان دید" (haze یا تاری هوا ناشی از ریزگردها) در شهرهای بزرگ هستند.
افراد مبتلا به بیماریهای قلبی و ریوی، کودکان و سالمندان با احتمال بیشتری ممکن است در نتیجه قرار گرفتن در معرض ذرات معلق آلاینده آسیب ببینند. حتی افراد سالم نیز در هنگام قرار گرفتن در معرض میزانهای بالای این ذرات آلاینده ممکن است به طور گذرا دچار علائم تنفسی شوند.
آسیبهای زیستمحیطی:
ذرات معلق ممکن است بوسیله باد در مسافتهای طولانی حمل شوند و بعد بر روی آب یا خاک مناطق دیگر فرود بیایند. اثرات این ذرات از جمله شامل اسیدی شدن آب دریاچهها و نهرها؛ تغییر تعادل مواد مغذی در آبهای ساحلی حوضه آبریز رودخانههای بزرگ؛ از بین بردن مواد مغذی در خاک؛ آسیب زدن به جنگلها و محصولات کشاورزی؛ اثر گذاشتن بر تنوع زیستی اکوسیستمها.
PM2.5 چیست؟
ذرات PM2.5 ذرات ریزی هستند که اندازه آنها کمتر از ۲.۵ میکرومتر یا کمتر (100 برابر کوچکتر از قطر موی انسان)، و یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا هستند و آنقدر کوچک هستند که میتوانند حتی به کوچکترین مجاری هوای ریهها نفوذ کنند.
میزان ذرات PM2.5 در هوا بر حسب میکروگرم در متر مکعب هوا به طور میانگین در 24 ساعت اندازهگیری میشود. PM2.5 علت اصلی “کاهش میدان دید” در شهرهای بزرگ هستند. ذرات PM2.5 نسبت به ذرات بزرگتر PM10 (ذرات معلق 2.5 تا 10 میکرونی که ناشی از دود و غبار کارخانهها، کشاورزی و جادهها و نیز گردههای گیاهی، کپکها و هاگها هستند) برای مدت طولانیتری در هوا باقی میمانند (روزها یا هفتهها) و تا مسافت طولانیتری نیز حرکت میکنند.
هم ذرات PM2.5 و هم ذرات PM10 برای سلامتی زیانبار هستند، اما PM2.5 چون به بخشهای عمیقتر ریه نفوذ میکنند و ناشی از مواد سمیتری نیز می باشند (مانند فلزات سنگین یا ترکیبات آلی سرطانزا) خطرات بسیار بیشتری دارند. البته عوامل دیگری مانند تنفس از راه دهان، فعالیت بدنی، سن (کودک یا سالمند بودن)، داشتن بیماری زمینهای ریهای، درجه حرارت هوا، و سایر مواد آلاینده میزان نفوذ این ذرات به درون ریهها و اثرات زیانبارشان را تشدید کند.
میزان PM2.5 به همراه چهار عامل آلاینده دیگر PM10، اوزون، دی اکسید نیتروژن، دیاکسید گوگرد برای محاسبه “شاخص کیفیت هوا” (AQI) که از صفر تا 500 درجهبندی میشود، مورد استفاده قرار میگیرد.
